آب ژاول

اطلاعات اولیه

رایج‌ترین ماده ای که از آن ، به عنوان سفید کننده استفاده می‌شود، آب ژاول است.

 آب ژاول که مایع سفید کننده و وایتکس نیز گفته می‌شود

محلولی است از ۱۰ تا ۱۶ درصد هیپوکلریت سدیم (NaOCl) در اب .

 این محلول را برتوله، کشف کرد و چون نخست در  محله ژاول پاریس تولید می‌شد،

 به آب ژاول معروف شد.

آب ژاول ماده‎ای سمی است. رنگ آن نزدیک به زرد و طعم و بوی آن تند است.

خاصیت ضدعفونی کننده آب ژاول به دلیل تولید کلر آزاد می‌باشد.

چنانچه به اشتباه نوشیده شود باید فورا شیر نوشید

همونطور که ذکر شد ماده اصلی و موثر در آب ژاول ، هیپوکلریت سدیم (NaOCl) است.

هیپوکلریت سدیم ، ترکیبی فوق‌العاده قوی است که درصد خیلی کمی از آن (5 درصد( را در آب حل می‌کنند و با نام‌های مختلف و به عنوان سفید کننده به بازار عرضه می‌کنند. بنابراین سفید کننده‌ها و آب ژاول ، همان محلول 5 درصد هیپوکلریت سدیم هستند.

مزیت آب ژاول این است که خاصیت ضدعفونی کننده نیز دارد، زیرا یک سفیدکننده کلردار است. افزودن مقدار کمی پربورات به آب ژاول ، قدرت سفیدکنندگی آن را افزایش می‌دهد.

آب ژاول را برای گندزدایی و بوزدایی به کار می‎برند. از این ماده در صنعت به عنوان رنگ‎زدا و سفید‏کننده پارچه و خمیر کاغذ استفاده می‎شود. در خانه‎‏ها برای ضد‏عفونی کردن سبزی‏ها و سفید کردن رخت‏ها به هنگام رختشویی از آب ژاول استفاده می‏کنند. این محلول با نام‏های گوناگون در بازار به فروش می‏رسد.

 البته باید توجه داشت که محلول هیپوکلریت سدیم ، ناپایدار است و در مجاورت نور و گرما ، یون ^-OCl تجزیه شده، اکسیژن آزاد می‌کند و در نتیجه از شدت عمل آن کاسته می‌شود. لذا بایذ آن را در ظروف مات و نیز دور از گرما نگهداری کرد. همچنین بهتر است محلول‌های تازه استفاده شود، زیرا بهر حال در اثر ماندن بسادگی تجزیه می‌شود.

NaOCl ----> NaCl + O₂

روش‌های تهیه آب ژاول

واکنش سود سوزآور با گاز کلر

متداول‌ترین روش برای تهیه هیپوکلریت سدیم ، عبارت از عبور دادن گاز کلر از درون محلول قلیایی سدیم هیدروکسیدمی‌باشدکه درنتیجه آن،کلربطورهمزمان هم اکسید(به فرم^-OCl)وهم احیابه فرم^-Cl می‌گردد.

 فرمول واکنش به شرح زیر است:

Cl₂ + 2NaOH ----> NaCl + NaOCl + H₂O

همانطور که از واکنش بالا پیداست، چنانچه گاز کلر را در محلول سود سوزآور وارد کنید، آب ژاول تولید می‌شود. تمامی مخازن و لوله‌های داخل آن که برای تولید مایع سفید کننده بکار می‌روند باید از جنس PVC باشند، زیرا گاز کلر در مجاورت با رطوبت با هر فلزی ترکیب می‌شود.

الکترولیز محلول NaCl

روش وسیع دیگری که برای تهیه هیپوکلریت سدیم استفاده می‌شود، الکترولیز محلول غلیظ نمک سدیم کلرید است. این سلولهای الکترولیتی ، دیافراگم یا غشائی نداشته و در جریان بالا و در محلولی نسبتا خنثی بکار گرفته می‌شوند. این سلول‌ها جهت بکار گیری در درجه حرارت پائین طراحی می‌شوند که محلول سود سوزآور کاتد را به تماس با کلر متصاعد شده از آند در می‌آوردند.

واکنش سدیم بی‌کربنات با کلسیم هیپوکلریت روش دیگری برای تهیه سدیم هیپوکلریت می‌باشد که فرمول واکنش به شرح زیر می‌باشد:

Na₂CO₃ + Ca(OCl)₂ ----> 2NaOCl + CaCO₃

قدرت اکسیدکنندگی سدیم هیپوکلریت

بطور کلی ، سفید کننده ، در واقع یک عامل اکسید کننده می‌باشد. فعالیت آن ، به این وسیله اندازه گیری می‌شود که چه مقدار کلر قابل دسترسی وجود دارد. کلر فعال (کلر قابل دسترس) اندازه ای از قدرت اکسیدکنندگی کلر موجود در سفید کننده می‌باشد. در پودرهای سفید کننده CaOCl₂ مقدار کلر قابل دسترس همان درصد کلر در پودر می‌باشد.

اما در سدیم هیپوکلریت مقدار کلر قابل دسترس دو برابر در صد موجود در پودرهای سفید کننده می‌باشد. زیرا قدرت اکسیدکنندگی ^-OCl دو برابر اکسیدکنندگی Cl₂ است. احیای ^-OCl (کلر با اکسایش +1) به ^-Cl (کلر با اکسایش -1) با دو الکترون انجام می‌شود، در حالیکه احیای Cl₂ به ^-Cl با یک الکترون برای هر کلر انجام می‌گیرد.

کاربردهای آب ژاول :

بعنوان ضد عفونی کننده:

محلول هیپوکلریت (آب ژاول) تمام میکروب‌ها اعم از قارچ ، ویروس و باکتری را نابود می‌کند. از این بعنوان یک ضد عفونی کننده و ماده دفع بو در لبنیاتها ، مخازن آب ، دفع فاضلاب‌ها و برای اهداف خانگی از قبیل ضد عفونی کردن لگن‌ها و وان حمام ، لباس‌ها ، آشپزخانه و... مناسب است و نیز از آن ، در ضد عفونی کردن آزمایشگاههایی که در معرض ویروس هپاتیت هستند (مثل همودیالیز) و اماکن تهیه و توزیع مواد غذایی استفاده می‌شود.

همچنین از محلول رقیق‌تر آن در شستشوی زخم‌های آلوده که باز تازه نباشند، استفاده می‌شود. در طول جنگ جهانی اول ، در معالجه زخم‌ها بعنوان محلول ضد عفونی کننده و التیام‌بخش مورد استفاده قرار گرفته بود. استفاده از آب ژاول در لباسشویی و برای ضد عفونی کردن لباس‌ها توصیه می‌شود. حتی خود لباسشویی را هم می‌تواند با آب ژاول و آب داغ ضد عفونی کنید. بدین ترتیب که مقداری آب ژاول را درون لباسشویی ریخته و بگذارید تا با آب داغ (بدون لباس) ده دقیقه کار کند.

بعنوان سفید کننده و لکه‌بر

آب ژاول برای پاک کردن لکه‌های کپک ، خون ، قهوه ، تنباکو ، آب میوه و بسیاری دیگر از لکه‌ها مناسب است. برای از بین بردن این لکه‌ها ، یک قاشق آب ژاول را در یک لیوان آب بریزید و به کمک قطره چکان روی لکه بریزید. آب ژاول بعنوان سفید کننده برای پنبه ، کتان ، چتائی ، ابریشم مصنوعی ، خمیر کاغذ و مرکبات مفید است در حقیقت بیشترین کلر خریداری شده جهت سفید کردن محصولات سلولزی قبل از استفاده به هیپوکلریت تغییر داده می‌شود.  

احتیاط در استفاده از آب ژاول

آب ژاول،باعث ازبین رفتن پشم می‌شود،برای همین نبایدازآن برای پارچه‌های پشمی ونیز ابریشمی و چرم استفاده کرد.

خیساندن زیاد پارچه‌ها در آب ژاول سبب ضعیف شدن الیاف آنها می‌شود.

آب ژاول ، سبب خوردگی فلزات و وسایل فلزی می‌شود.

آب ژاول ، ماده ای بسیار سمی است و نباید آن را در محیطهای بسته بکار برد و از بکار بردن آن به همراه جوهر نمک و موادی مثل آن نیز باید جدا خودداری کرد (یعنی همیشه آن را به تنهایی و بدون مخلوط با پاک کننده‌های دیگراستفاده کنید). زیرا این دو با هم ، گاز بسیار سمی و کشنده کلر را تشکیل می‌دهند.

ماده موثر آب ژاول (سدیم هیپوکلریت) ، پوست ، چشم و ریه‌ها را تحریک می‌کند و به آنها آسیب می‌رساند، لذا از تماس مستقیم آن با دست باید پرهیز کرد و از ورود ناگهانی آن به چشم باید جلوگیری نمود.