ایمنی کار با مواد شیمیایی

مقدمه :
استفاده از مواد شیمیائی خطرناک باید مطابق با اصول استاندارد ادارة ایمنی و سلامت شغلی
[occupational safety and Health Administration(OSHA)] باشد.برای اجرای این استاندارد باید تدابیر محافظت در برابر مواد شیمیایی (CHP) نوشته شود. این تدابیر باید سلامتی افرادی را که در آزمایشگاه با مواد شیمیائی خطرناک کار می کنند تأمین کند.

- برگ اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی ‹‹MSDS››

ادارة ایمنی و سلامت شغلی‹‹OSHA›› لازم دانسته است که تمام سازندگان، بازرگانان عمده فروش، و توزیع کنندگان مواد شیمیایی برگ اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی ‹‹MSDS›› برای موادی که تولید می کنند یا می فروشند تهیه کنند. OSHAهمچنین لازم دانسته که کارفرمایان یک کپی از MSDS مواد شیمیایی خطرناک تهیه و در مکانی که با این مواد سروکار دارند نگهداری کنند. این اطلاعات‹‹MSDS›› باید در تمام اوقات کاری در دسترس افراد باشد.عموماً برگه های اطلاعات MSDSبا ماده شیمیایی سفارش شده توسط شرکت سازنده داده می شود یا می توان آن را بعداً دریافت کرد.دسترسی به MSDS یک ماده شیمیایی از طریق لینکهای موجود در وب سایت واحد ایمنی و سلامت امکان پذیر است .

قبل از کارکردن با هر ماده شیمیایی ابتدا با استفاده از MSDS آن با خطرات و نکات ایمنی مربوطه باید آشنا شد.برگه های اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی حاوی اطلاعاتی است که عبارتند از : نام ماده شیمیایی- خصوصیات فیزیکی و شیمیایی- سمیت آن- شیوه صحیح جابجایی و نگهداری آن- روشهای صحیح اقدامات اورژانسی اولیه و  ...

به طور کلی یک MSDS حاوی اطلاعات گوناگونی می باشد که تعدادی از آنها عبارتند از :

1-  هویت ماده شیمیایی 2-  ترکیب یا اطلاعات مربوط به اجزاء سازندة آن 3-  آشنایی با خطرات احتمالی 4-  اقدامات اولیه اورژانسی 5-  اقدامات اولیه در مواجهه با حریق 6- اقدامات اولیه در صورت ریختن اتفاقی ماده شمیایی 7-  شیوه صحیح حمل و نقل و نگهداری 8- روشهای مهارکردن سرایت آن/ محافظت افراد در برابر ماده شیمیایی 9- خواص فیزیکی و شیمیایی 10-  پایداری و واکنش پذیری 11-  اطلاعات سمیت ماده شیمیایی 12-  اطلاعات اکولوژیکی 13- اصول صحیح معدوم کردن پسماندهای آن 14-  اطلاعات لازم در مورد جابجا کردن آن 15-  سایر اطلاعات

پاسخ هر سؤالی در مورد MSDS را در آدرس زیر می توان یافت.

http://www.ilpi.com/msds

جستجوی MSDS در آدرس زیر امکان پذیر است.

http://www.msdssearch.com/msdssearch.htm

برچسب نام ماده شیمیایی :

برچسب نام ماده شیمیایی :

بر روی هر ظرف، برچسبی دارای مشخصات: نام و آدرس سازنده – نام ماده شیمیایی و خطرات احتمالی در صورت استفاده از آن را قید نمایند.بیشتر سازندگان مواد شیمیایی اطلاعات اضافی دیگری مانند خواص فیزیکی- اقدامات اولیه اورژانسی و .. را نیز روی برچسب قید می کنند. براساس استاندارد مربوط به آزمایشگاه که توسط OSHA تعریف شده است (1450،1910،( CFR29 باید مسئولین آزمایشگاه مطمئن باشند که ظروف حاوی مواد شیمیایی خطرناک موجود در آزمایشگاه، بدون برچسب یا دارای برچسب مخدوش شده نباشند. همچنین ظروف حاوی حلال یا مواد شیمیایی دیگری که برچسب آن به مرور زمان خراب شده باید مجدداً برچسب جدید نصب گردد.مقادیر کم مواد شیمیایی که به طور موقت در ظروف آزمایشگاه نگهداری می شوند باید دارای برچسب نام ماده شیمیایی و خطر مربوط به آن باشند.

علامت لوزی: روشی برای طبقه بندی خطرات یک ماده شمیایی( توسط NFPA )

علامت لوزی که توسط NFPA طراحی شده است روشی بین المللی برای شناسایی خطرات مربوط به یک ماده شیمیایی خاص است. تا کارکنان با استفاده از اطلاعات آن دچار صدمه و آسیب نشوند.این علامت خیلی مواقع در آزمایشگاهها، مکان های نگهداری مواد شیمیایی یا روی ظروف مواد شیمیایی پیدا می شود. در جدول زیر خطرات گوناگون در لوزی مربوطه بوسیله کدهایی به شکل عدد نشان داده شده که به ترتیب شدت خطر تقسیم بندی شده اند.

خطر حریق(آتش سوزی)  دمای اشتعال : 4- کمتر از ◦73 فارنهایت 3- کمتر از ◦100 2- بیشتر از ◦100 و کمتر از ◦200 فارنهایت 1- بالاتر از ◦200 فارنهایت 0- غیر اشتعال

خطر مرتبط با سلامتی  4- کشنده 3- بی نهایت خطرناک 2- خطرناک 1- کمی خطرناک

واکنش پذیری 4- احتمال منفجر شدن 3- احتمال انفجار در صورت ضربه یا حرارت 2- تغییرات شیمیایی شدید 1- ناپایدار در صورت حرارت دادن 0- پایدار

خطرات ویژه  OX- اکسیدکننده ACID- اکسید ALK- قلیا CORR- خورنده Use No Water – از آب استفاده نشود Radioactive- پرتوزا

دستورالعمل های اجرایی استاندارد (SOPs)

1- تهیه مواد شیمیایی

• هنگام خریداری مواد شیمیایی برای آزمایشگاه، باید بررسی کاملی انجام داد تا مواد شیمیایی ای خریداری گردد که کمترین خطرات را داشته باشند.
• حجم مواد شمیایی خطرناک که در آزمایشگاه نگهداری می شود باید حتی الامکان مطابق با نیاز باشد تا خطرات ناشی از آن برای کارکنان کم باشد. (از ذخیره بیش از حد نیاز مواد در آزمایشگاه پرهیز شود)
• انجام یک آزمایش به روشهای مختلفی امکان پذیر است، به این منظور باید با بررسی دقیق روشها، روشی را انتخاب کردکه از مواد شیمیایی با خطرات کمتر و ایمنی بیشتر استفاده شود.
• مطلب مهم در مورد مواد شیمیایی جلوگیری از خریداری موادی است که در آزمایشگاه موجود است. چون در بعضی از آزمایشگاهها محققین مختلفی فعالیت می کنند، برای جلوگیری از خریدهای تکراری، باید لیست مواد شیمیایی و مقادیر هرکدام در دسترس باشد. رعایت این موضوع ضمن اینکه حجم مواد شیمیایی خطرساز را در آزمایشگاه کم می کند، فضای موردنیاز برای نگهداری این مواد را هم کاهش خواهد داد.

2- کارکردن با پودرهای شیمیایی

 بعضی  از مواد شیمیایی که برای تهیه محلول استفاده می شوند به شکل پودر هستند. به منظور کاهش خطرات ناشی از استنشاق گرد و غبار این مواد و جلوگیری از آلودگی سطوح آزمایشگاه نکات ذیل توصیه می شود.
• در صورت امکان، ماده شیمیایی موردنیاز به صورت محلول های آماده خریداری گردد.

• در صورت امکان، پودر موردنظر به شکل بسته بندی شده و با وزن مشخص در ویالها یا شیشه های درب بسته ای که بتوان حلال را به داخل آن تزریق کرد، تهیه گردد.
• در صورتیکه توزین پودر شیمیایی در فضای آزمایشگاه باید انجام شود، نکات زیر رعایت گردد.الف- در صورت امکان از ترازویی که در محفظه سربسته است استفاده شود، تا گردوغبار در هوا پخش نگردد.ب- در صورت امکان با انتقال ترازو به هود شیمیایی یا هود بیولوژیک، توزین در زیر هود انجام گیرد.ج- برای انتقال ماده شیمیایی از ظرف به ترازو اسپاتول مناسب استفاده شود.(از ریختن یا پاشیدن پودر هنگام توزین اجتناب کنید)
د- همیشه هنگام کار با مواد شیمیایی خطرناک از تجهیزات محافظت شخصی استفاده شود.هـ - بعد از اتمام کار سطوح آغشته به مواد شیمیایی را به طرز صحیح تمیز نمائید. تمیز نگه داشتن سطوح کار علاوه براینکه خطر سرایت مواد به دیگران را کاهش می دهد، از ایجاد خطا در سایر آزمایشات نیز می کاهد.

4- انبار کردن مواد شیمیایی

ماده شیمیایی	ناسازگار با ...
اسید استیک	عوامل اکسیدکننده : مانند اسید کرمیک- اسید نیتریک- ترکیبات هیدروکسیل دار – اتیلن گلیکول – پرکلریک اسید- پراکسیدها- پرمنگناتها
استون	اسید نیتریک- اسید سولفوریک- سایر عوامل اکسیدکننده
استیلن	کلر- برم- مس- فلئور- نقره- جیوه
فلزات قلیایی و قلیایی خاکی مانند: پودر آلومینیوم- منیزیم-کلسیم- لیتیم- سدیم- پتاسیم	آب- تتراکلرید کرین- سایر ترکیبات هیدروکربنی کلردار- دی اکسید کربن- هالوژنها
آمونیاک(بی آب)	جیوه (مثلاً در فشارسنج جیوه ای)- کلر- هیپوکلریت کلسیم-ید- برم- هیدروفلوریک اسید
نیترات آمونیوم	اسیدها- پودر فلزات- محلولهای قابل اشتعال- کلراتها- نیتریت ها- گوگرد- ترکیبات آلی ریز یا مواد قابل احتراق
آنیلین	اسید نیتریک- پراکسید هیدروژن
مواد حاوی آرسنیک	عوامل کاهنده
آزیدها	اسیدها
برم	عوامل مربوز به کلر را مشاهده کنید
اکسید کلسیم	آب
کربن فعال	هیپوکلریت کلسیم- سایر عوامل اکسیدکننده
کلراتها	نمکهای آمونیوم- اسیدها- پودر فلزات – گوگرد- ترکیبات آلی ریز یا مواد قابل احتراق
کلر	آمونیاک- استیلن- بوتا دی ان – بوتان- متان- پروپان (یا سایر گازهای بدست آمده از نفت) – هیدروژن – سدیم کاربید-بنزن – پودر فلزات- تربانتین
دی اکسید کلر (clo2)	آمونیاک- متان- فسفین (PH3)- سولفید هیدروژن
اسید کرمیک (کرومیوم تری اکسید)	اسید استیک- نفتالین- کامفور- گلیسرول- الکل- محلولهای قابل اشتعال
مس	استیلن- پراکسید هیدروژن
سیانیدها	اسیدها
محلوهای قابل اشتعال	نیترات آمونیوم- اسید کرمیک(H2cro4)- پر اکسید هیدروژن- اسید نیتریک- سدیم پراکسید- هالوژنها
هیدروکربن ها (مانند: بوتان- پروپان- بنزین(	فلئور- کلر- برم- اسیدرکرمیک- پراکسید سدیم- سایر عوامل اکسید کننده
اسید هیدروسیانیک	قلیا
اسید هیدروفلئوریک	پرمنگنات پتاسیم- اسید سولفوریک
سولفید هیدروژن	اکسیدهای فلزی – پودر مس- عوامل اکسیدکننده
هیپوکلریت ها	اسیدها- زغال فعال- آمونیاک
ید	استیلن- آمونیاک (گاز یا محلول آبی)- هیدروژن
جیوه	استیلن- فولمینیک اسید- آمونیاک
نیترات ها	پودرهای فلزی و غیرفلزی- سولفید های فلزی- محلولهای قابل احتراق
اسید نیتریک	استیک اسید- آنیلین- اسید کرمیک- هیدروسیانید اسید- سولفید هیدروژن- گازها و محلولهای قابل اشتعال- مس- آلیاژ برنج-فلزات سنگین- قلیایی ها
نیتریت ها	نمکهای آمونیوم- آمیدها- فسفیدها- عوامل کاهنده
نیترو پارافین ها	اسیدها- بازها- آمین ها- هالیدها
اسید اگزالیک	نقره- کلریت ها- اوره
اکسیژن	روغنها- گریس- هیدروژن- سایر عوامل کاهنده شامل گازها، محلولها و مواد جامد قابل اشتعال
پرکلرات ها	مشابه کلرات ها
پرکلریک اسید	عوامل کاهنده مانند : استیک انیدرید- بیسموت و آلیاژهای آن- الکها- کاغذ – پشم- گریس- روغنها
فسفر (سفید(	هوا- اکسیژن- قلیاها- هالوژنها- اکسیدهای هالوژن- عوامل اکسیدکننده
پتاسیم	تتراکلرید کرین- دی اکسید کربن - آب
پرمنگنات پتاسیم	گلیسرول- اتیلن گلیکول- بنز آلدئید- سایر عوامل کاهنده- اسید سولفوریک
سدیم	تتراکلرید کربن- دی اکسید کربن- آب
پراکسید سدیم	اتانول- متانول- اسید استیک گلاسیال- استیک انیدرید- بنز آلدئید- کربن دی سولفید- گلیسرین- اتلین گلیکول- اسیتل استات- متیل استات- فورفورال
سولفیدها	اسیدها
سولفوریک اسید	پرمنگنات ها- آب – محلولهای آبی- عوامل کاهنده- کلرات ها- پرکلرات ها- اسید نیتریک

شیوه صحیح نگهداری مواد شیمیایی در آزمایشگاه همیشه یکی از مطالب بسیار با اهمیت است.مواد شیمیایی که به شیوه ناصحیح در کنار همدیگر نگهداری می شوند ممکن است با همدیگر واکنش داده و محصولات خطرناک تولید کنند.گاهی اوقات نگداری ناصحیح مواد شیمیایی علاوه بر آلودگی، باعث هدررفتن مواد و کاهش خواص و اثرات مواد شیمیایی می شود.رعایت نکات ذیل می توان خطرات ناشی از ناسازگاری مواد را حذف کند.
• از نگهداری اسیدها در مجاورت بازها یا فلزات فعال مانند سدیم- پتاسیم و منیزیم خودداری کنید.
• از نگهداری جامدات یا اسیدهای اکسیدکننده در مجاورت اسیدهای آلی و مواد قابل اشتعال اجتناب نمائید.
• از نگهداری موادی که با آب واکنش می دهند در اطراف سینک دستشویی یا نزدیکی محلولهای آبی خودداری کنید.
• از نگهداری اسیدها در مجاورت موادی که در تماس با آنها گازهای سمی تولید می کنند اجتناب کنید (مانند سدیم سیانید- سولفید آهن)
در جدول ذیل اسامی تعدادی از مواد شیمیایی که با یکدیگر ناسازگاری دارند و نباید در مجاورت هم نگهداری شوند آمده است.هنگام حمل و نقل، رعایت نکات ایمنی ذیل به منظور جلوگیری از افتادن و ریختن مواد شیمیایی لازم است.الف- مواد شیمیایی خریداری شده را حتماً در محیط آزمایشگاه از فروشنده تحویل بگیرید.ب- در صورت استفاده از ظروف شیشه ای برای حمل و نقل مواد، درب آن محکم و غیرقابل نشت بوده و در یک ظرف نشکن دیگری قرار داده شود.ج- در صورت امکان، حمل و نقل مواد شیمیایی با وسایل حمل و نقل عمومی انجام نشود.3- حمل و نقل مواد شیمیایی نکات قابل توجه در ارتباط با مواد شیمیاییدستورالعملهای اجرایی استاندارد که روشهای صحیح کار را بیان می کنند، به منظور راهنمایی افراد جهت کارکردن صحیح با مواد شیمیایی خطرناک تهیه شده اند.دستورالعملهای اجرایی استاندارد باید برای هر کدام از مواد شیمیایی خطرناک که در آزمایشگاه وجود دارد تهیه شود، (SOP)ها باید بیان کننده شیوة صحیح آماده کردن، توزیع و انتقال، نگهداری، معدوم کردن پسماندها و اقدامات اورژانسی اولیه موردنیاز برای هر ماده شیمیایی خطرناک یا گروهی از مواد شیمیایی که خطرات مشابه دارند باشد.برچسب های نصب شده بر روی ظروف مواد شیمیایی، منبع اصلی و مهم اطلاعات آن ماده است.سازندگان مواد شیمیایی باید براساس استانداردهای مرتبط با خطر مواد شیمیایی                    OSHA