سلنیم و کاربردهای آن

اطلاعات اولیه

سلنیوم یک عنصر شیمیایی جدول تناوبی است که نماد آن Se و عدد اتمی آن 34 می‌باشد. این عنصر یک نافلز سمی بوده که از نظر شیمیایی به گوگرد و تلوریم شباهت دارد. این عنصر در شکلهای گوناگون وجود دارد، ولی بیشتر به شکل شبه فلز که هادی جریان الکتریسیته می‌باشد، بوده ، در سلولهای نوری کاربرد دارد. این عنصر در معادن سولفید مانند پیریت یافت می‌شود.

تاریخچه

سلنیوم که لاتین آن Selene به معنی ماه می‌باشد، در سال 1817 توسط "Jons Jacob Berzelius" که ارتباط این عنصر با تلوریوم را دریافت، کشف شد. کاربردهای گسترده این عنصر از قبیل استفاده آن در ترکیبات لاستیکی آلیاز فولاد و یکسو کننده‌های سلنیومی باعث رشد چشمگیری در مصرف این عنصر شد. در سال 1970 سلنیوم جایگزین سیلیکن در یکسو کننده‌های برق شد، اما کاربرد گسترده آن به‌عنوان رسانای نور در کاغذ کپی مهمترین استفاده آن بود.

در طی دهه 1980 با تولید رساناهای نور آلی ، استفاده از سلنیوم به عنوان رسانای نور منسوخ شد. در سال 1996 رابطه مثبتی در خصوص مصرف سلنیوم و خاصیت ضد سرطان آن کشف شد، اما کاربرد گسترده و مستقیم این کشف بزرگ نمی‌توانست به‌صورت قابل توجهی تقاضای آن را در دوز های مصرفی کوچک بکند. در اواخر دهه 1990 کاربرد سلنیوم (معمولا با بیسموت) به‌عنوان یک ماده اضافه کننده در لوله کشی برنجی برای داشتن یک محیط بدون سرب افزایش یافت.

پیدایش

سلنیوم به‌صورت سلنید از کانی‌های سولفیدی مانند مس ، نقره و سرب بدست می‌آید. این عنصر از گل و لای آنودی مس و گل و لای سربی حاصل از گیاهان اسید سولفوریک به‌صورت یک محصول جانبی بدست می‌آید.

خصوصیات قابل توجه

سلنیوم به حالتهای گوناگونی یافت می‌شود. سلنیوم به‌صورت پودر به رنگ قرمز بوده و در حالت آزمایشگاهی سیاه است. کریستال شش گوش سلنیم به رنگ خاکستری فلزی می‌باشد و این درحالی است که کریستال منو کلینیک به رنگ قرمز تیره است. این عنصر همچنین اثر فتو ولتیک از خود نشان داده است که نور را به الکتریسیته تبدیل کرده و تاثیر رسانای نوری دارد که در این حالت خاصیت رسانایی سلنیوم که در مجاورت نور قرار گرفته است، بیشتر می‌شود. سلنیوم در دماهای پایین‌تر از نقطه جوش یک نیمه رسانا از نوع P می‌باشد.

کاربردها

سلنیم یک ماده مغزی کوچک برای تمامی گونه های حیات بوده و مکمل یک اسید آمینه غیر معمول به نام Selenocyteine می‌باشد. سلنیم به دلیل داشتن خاصیت رسانای نوری و فتو ولتیک به‌صورت وسیعی در الکترونیک به‌عنوان سلولهای تصویری و سلولهای خورشیدی بکار گرفته می‌شود.

سلنیم برای پاک کردن رنگ از شیشه بکار گرفته شده و رنگ سبز را که حاوی ناخالصیهای آهن‌دار است، به‌راحتی از بین می‌برد. این عنصر همچنین در قرمز کردن شیشه و مینا کاری نیز کاربرد دارد. سلنیم به‌صورت ماده ضد خش در لاستیکهای ولکانیزه نیز استفاده می شود. این عنصر در فتوکپی نیز کاربرد دارد.

کاربرد دیگر سلنیم رنگ دادن به عکسها و تصاویر می‌باشد و به‌صورت گسترده توسط کمپانی‌های عکاسی مانند Kodak و Fotospeed فروخته می‌شود. کاربرد هنری آن در شدت دادن به طیف رنگها در تصاویر سیاه و سفید بوده و همچنین در افزایش طول عمر عکس نیز تاثیر دارد.

ایزوتوپها

سلنیوم 38 ایزوتوپ دارد که 5 ایزوتوپ از آنها پایدار می‌باشند.

هشدارها

اگرچه سلنیوم خالص سمی نیست، ولی ترکیبات آن بسیار سمی بوده ، خواصی همانند آرسنیک دارند. سلنید هیدروژن و دیگر ترکیبات آن بسیار سمی می‌باشند. گیاهانی که در خاکهای حاوی سلنید رشد می‌کنند، مانند Locoweed تاثیرات بسیار جدی بر تغذیه جانوران و حیوانات دارد.

سلنیوم و سلامت

سلنیوم یک عنصر ردیابی در انسان است که در حذف رادیکال آزاد و دیگر آنزمهای آنتی اکسیدان استفاده می‌شود و در عملکرد غده تیروئید نقش مهمی ایفا می‌کند. رژیم سلنیوم حاوی غلات گوشت ماهی و تخم مرغ است.

کمبود سلنیوم در افراد سالم بسیار کم رخ می‌دهد و بیشتر در بیمارانی که از عمکلردهای نادرست روده‌ای رنج می‌برند، مشاهده می‌شود. رژیم غذایی پیشنهادی برای بزرگسالان عبارت است از 55 میکروگرم سلنیوم در هر روز. مصرف روزانه بیش از 400 میکروگرم موجب مسمومیت می‌شود. 

مرجع: http://www.chemist-pnu.blogfa.com/post-242.aspx