ایمنی سیلندرهای گاز

1- کلیات

1-1- خطرات

خطرات ناشی از استفاده غلط از استوانه‌های گاز را می‌توان به شرح زیر مشخص نمود:

1- در اثر ضربه، تصادم و یا هر نقص فنی دیگر ممکن است استوانه‌ها در معرض فشار بیش از حد مقاومت فلز آن قرار گیرند.

2- فشار موجود در استوانه‌ها ممکن است در اثر حرارت طوری افزایش یابد که از مقاومت بدنه استوانه کاسته شود.

3- گاز موجود در استوانه‌ها ممکن است تصادفاً به خارج راه یافته و با سایر مواد تماس پیدا کند و در اثر ای برخورد واکنشهایی سخت و احیاناً انفجار ایجاد نماید.

4- گاز ممکن است از شیر استوانه یا دیگر متعلقات آن آزاد شده و در محل محصوری جمع شود.

5- ممکن است ادواتی به طور غلط به استوانه متصل شده و یا این ادوات پس از اتصال معیوب گردند.

2-1- اقدامات احتیاطی در موقع حمل و نقل

باید از انداختن، پرتاب کردن و تکان دادن شدید استوانه‌های گاز جداً جلوگیری شود و دقت بسیار نمود که استوانه‌ها به یکدیگر برخورد نکنند. نحوه حمل استوانه‌های گاز باید طوری باشد که با دیواره وسیله نقلیه فاصله داشته باشد و هرگز بیش از ظرفیت واقعی وسیله نقلیه حمل نگردد. اقدامات احتیاطی باید به عمل آید تا از سقوط آنها جلوگیری شود.

هنگام چیدن استوانه‌ها در وسیله نقلیه باید فاصله زیادی بین آنها نباشد تا از برخورد شدید آنها در زمانی که وسیله نقلیه در حرکت است جلوگیری شود. برای بلند کردن آنها نباید از بلند کننده‌های آهنربایی استفاده شود، در هنگام آویزان نمودن و بلند کردن از زنجیر استفاده نشود. استوانه‌های گاز باید با دقت و احتیاط کامل حمل شوند. از انداختن، پرتاب کردن و یا در معرض صدمه قرار دادن آنها باید اجتناب نمود. در هنگام بلند کردن استوانه‌ها با جرثقیل باید در نظر داشت که استوانه به طور صحیح به طناب بسته شده و در حالت تعادل باشد تا در هنگام بالا رفتن از لغزیدن و یا سقوط آن جلوگیری شود. اگر لازم شود که در هر نوبت بیش از یک استوانه با جرثقیل حمل گردد از چهارچوب مخصوصی که با اصول صحیح طراحی و ساخته شده و به زنجیرهای مخصوص مهار مجهز باشد باید استفاده نمود.

3-1- احتیاطهای عمومی

1- استوانه‌ها نباید در مجاورت ادوات برقی و یا سیم‌های بدون روپوش برق قرار داده شوند چون این امر ممکن است موجب تولید حرارت و در نتیجه موجب انهدام یا صدمه به استوانه گردد. استوانه‌ها را نباید در معرض حرارت و یا تابش مستقیم نور خورشید قرار داد. از روغنکاری شیرها و سایر لوازم آن باید خودداری نموده و از به کار بردن سرپوش‌های سفید و قرمز و هرگونه لوله و زانوی چند طرفی احتراز نمایید.

2- استوانه‌های گاز باید برحسب نوع گاز محتوی آن به رنگهای مختلف رنگ شوند. مصرف کنندگان گاز باید از تحویل گرفتن استوانه‌هایی که محتویات آنها بوسیله علامت روی بدنه استوانه دقیقاً مشخص نشده است خودداری نمایند رنگ‌های مشخص شده زیر بر حسب محتویات استوانه‌های گاز که در حال حاضر در عملیات شرکت مورد استفاده قرار می‌گیرند به شرح زیر است.

رنگ کپسولها و استوانه‌ها (سیلندرها) در کارگاهها و آزمایشگاهها

آرگن	آبی
استیلن	نارنجی
آمونیاک	سبز کم رنگ
دی اکسید کربن	خاکستری کم رنگ
هوا	راه راه سیاه و سفید
نیتروژن	سیاه
کلر	زرد
هلیم	قهوه ای
اتیلن	بنفش
هیدروژن	قرمز
اکسیژن	سفید
اکسیدنیترو	آبی
اکسیژن + CO2	راه راه خاکستری و سفید
اکسیژن + هلیم	راه راه قهوه ای و سفید

3- پس از پر کردن هر استوانه گاز باید برچسب مخصوص روی آن چسبانید و نام گاز را قید نمود و یا نام گاز به وسیله رنگ بر روی بدنه استوانه نوشته شود.

4- پیچ سرپوش استوانه‌های محتوی گاز قابل اشتعال معمولاً از طرف چپ و استوانه‌های حاوی گاز غیرقابل اشتعال و اکسیژن از طرف راست پیچیده و باز می‌گردند.

5- هر نوع تغییر و دستکاری در استوانه‌های گاز، رنگ،‌ تنظیم فشار، علایم و نقوش روی بدنه آنها مجاز نمی‌باشد.

6- کلاهکهای (درپوشهای) ایمنی روی استوانه‌های گاز را باید قبل از حرکت دادن و جابجا نمودن محکم نمود.

7- استوانه‌های معیوبی را که برای پر کردن به قسمت مربوط ارسال می‌دارند باید یادداشتی همراه داشته باشد که در آن علاوه به ذکر خالی بودن و شماره و سایر عواملی که پر کردن استوانه را خطرناک می‌سازد قید شده باشد.

8- فردی که تخصصی در مورد تعمیر استوانه‌ها ندارد به هیچ وجه نباید به این عمل اقدام نماید.

9- استوانه‌های گاز را هر دو سال یک بار باید تحت آزمایش مخصوص قرار داد. استوانه‌هایی که فاقد علامت و تاریخ آزمایش مخصوص می‌باشند باید همراه یادداشتی به اداره انبارها و یا اداره مصرف کننده عودت داده شوند. بازرسان فنی ممکن است از استوانه‌ها آزمایش مجددی به عمل آورند.

10- شیر استوانه‌ها را به هیچ وجه نباید از آنها جدا کرد مگر آنکه اطمینان حاصل شده باشد که استوانه خالی است. هرگاه شیر یا سوزن استوانه شکست باشد و حرکت نکند باید آن را به وسیله مته کوچکی با نظارت سرپرست صلاحیتداری سوراخ نمود تا گاز محتوی استوانه خارج گردد. وسایل استحفاظی برای  انجام کار فوق باید پیش بینی گردد.

11- شماره ردیف استوانه‌ها باید بر روی بارنامه و درخواست قید شده و در بایگانی اداره انبارها ضبط گردد. در هنگام تحویل گرفتن استوانه‌ها مصرف کنندگان باید شماره‌های ردیف را با شماره‌های قید شده بر روی برگ درخواست و بارنامه تطبیق نمایند.

12- استوانه‌های پر و خالی را باید جدا از هم نگهداشت و برای جلوگیری از اشتباه باید خالی و یا پر بودن آن بوسیله برچسب مشخص شود.

13- استعمال دخانیات، پوشیدن البسه آلوده به نفت و چربی، بردن فندک یا آتش به محلی که گازهای فشرده نگهداری می‌شوند ممنوع است.

2- استوانه‌های (سیلندرهای) اکسیژن

1- اکسیژن گازی است بی بو و با این که خودش نمی‌سوزد سوزاننده است و سوختن اجسام را تشدید می‌کند. لباس‌های معمولی و مواد قابل اشتعال مانند نفت ممکن است در اثر یک جرقه آتش بگیرند، اکسیژن بدین گونه آتش سوزیها شدیداً دامن می‌زند. در محل‌هایی که هوا دارای اکسیژن زیاد است اینگونه آتش سوزی‌ها گسترش فوق العاده می‌یابند. نفت و روغن در مجاورت اکسیژن بدشت مشتعل می‌شوند و اگر اکسیژن تحت فشار باشد انفجار روی خواهد داد. استوانه‌ها و لوازم وابسته بدانها باید کاملاً از هر نوع آلودگی با مواد قابل احتراق مانند بشکه‌های نفت میله‌های اضافی و جرثقیل و غیره دور نگهداشته شوند.

2- استوانه‌های اکسیژن نباید هرگز در معرض حرارت قرار داده شوند و تا سر حد امکان باید سعی شود که از تابش مستقیم و شدید نور خورشید دور باشند و در هنگام جوشکاری و فلزبری و غیره استوانه‌های اکسیژن را باید از محوطه کار دور نمود.

3- استوانه‌های اکسیژن را در هنگام استعمال باید به وضع عمودی یا مایل قرار داد. آنها را باید با دقت جابجا و یا حمل نمود حتی اگر خالی باشند.

4- از استعمال روغن، گریس بر روی شیر و سایر لوازم استوانه‌ها باید به کلی خودداری گردد. گریس و یا روغن در مجاورت اکسیژنی که تحت فشار قرار گرفته است باعث آتش سوزی شدید و انفجار می‌شود. شیرهای استوانه و سایر لوازم آن باید همیشه خشک و عاری از آلودگی نگهداری شوند. استوانه‌های گاز را نباید به وسیله دست،‌ دستکش و پارچه آغشته به چربی حمل و جابجا نمود.

5- برای باز کردن شیر استوانه باید کلیه مخصوص به کار برده شود و آهسته ضرباتی روی کلید وارد آورد، هرگاه پس از بستن شیر با کلید متداول گاز نشت نمود دلیل آن است که آلودگی در دهانه جمع شده است، برای برطرف ساختن آلودگی کافی است که شیر را به آهستگی باز کنند و آنگاه به تندی آنرا ببندند. نشت گاز با ریختن کمی‌آب در روی شیر یا سرپیچ معلوم می‌شود.

6- استعمال پولک‌های سربی یا مس یا هر نوع وسایل درزگیرهای فلزی دیگر برای محکم ساختن اتصالی استوانه‌های اکسیژن ممنوع است، فقط استعمال اتصالهای فلز به فلز که صفحه آنها کاملاً روی هم سوار می‌شود مجاز می‌باشد. استوانه‌هایی که محل اتصالی شیر آن در اثر فرسودگی یا آسیب به خوبی محکم نمی‌شود باید بی درنگ به اداره صادر کننده باز گردانده شوند و یادداشتی به آن منظم گردد و در آن شماره استوانه ماهیت نقص و همچنین پر یا خالی بودن آن ذکر شود.

7- اکسیژن نباید به منظور زدودن بو یا پاک کردن چیزی به کار رود غفلت در ای این امر موجب بروز سانحه می گردد.

8- هر استوانه اکسیژن دارای علامت شناسایی است که نشان می‌دهد کدام اداره مسئول آزمایش و پر کردن آن بوده است. مسئول کارخانه اکسیژن نباید استوانه‌هایی را که فاقد علامت مخصوص دال بر گذراندن آزمایش هستند تحویل بگیرد. چنین استانه‌هایی باید فوراً به انبار یا مرکز مربوط پس فرستاده شوند.

9- در بعضی استوانه‌های گاز که فاقد سرپوش پیچی معمولی برای حفاظت شیر می‌باشند باید یک سرپوش فولادی بر روی استوانه سوار نمایند به نحوی که سرپوش مزبور بر روی بدانه استوانه قرار گیرد و اطراف شیر استوانه را کاملاً بپوشاند. شیر استوانه از طریق شکافی که با سطح سرپوش فولادی ایجاد می‌گردد به خارج مربوط می‌شود.

10- استوانه‌هایی که دارای کلاهک پیچی و یا سرپوش محافظ از نوع ذکر شده در بالا نمی‌باشند به هیچ وجه نباید به مناطق خارج ارسال گردند.

11- این مقررات شامل استوانه‌های کوچک که در دستگاههای تنفسی و مصارف پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند نیز می‌باشد با این تفاوت که:

الف- هرگاه مسئول ایمنی یا شخص دیگری که مجاز به پر کردن استوانه‌های کوچک دستگاه‌های تنفس باشد می‌تواند با کمک تلمبه (پمپ) مخصوص از استوانه‌های متداول اکسیژن بگیرد و استوانه‌های کوچک را پر کند.

ب- هرگاه در حین پر کردن استوانه‌های کوچک نشت گاز مشاهده شود افراد مجاز مذکور در برند فوق می‌توانند تعمیرات جزیی شیرهای این نوع استوانه‌ها را انجام دهند.

3- استوانه‌های (سیلندرهای) گاز کلر

1- کلر چشم را می‌سوزاند و دستگاه تنفسی را شدیداً آزار می‌دهد. به علت بوجود آوردن ناراحتی‌های شدید برای چشم و مجاری تنفس، این گاز به ندرت برای استفاده‌های صنعتی عرضه می‌شود. کلر با هیدروکربن‌ها و فلزات به صورت پودر و گازهای آمونیم ترکیب شده موجب بروز آتش سوزی و انفجارهای شدید می‌گردد.

2- دستگاه‌های تنفس حاوی هوای تازه یا ماسک‌های تصفیه کننده هوا و دستکش‌های پلی اتیلن و P.V.C باید یکجا و همراه استوانه‌های گاز کلر به قسمتها و دستگاه‌های مصرف کننده صادر گردند.

3- در هنگام بار زدن و پیاده کردن استوانه‌های کلردقت و احتیاط فوق العاده ای باید به عمل آید.

4- در صورتی که استوانه کلر نشت می‌کند باید استوانه را با احتیاط بر روی زمین بخوابانند و به کلیه افراد حاضر در محل اخطار کنند که به محل امنی بروند. اگر کلر مایع از استوانه چکه کند باید بر روی آن آب پاشید.

4- استوانه‌های (سیلندرهای) گاز مایع

1- هنگامی‌که این نوع استوانه‌ها در هوای آزاد مورد استفاده واقع می‌شوند باید سایبانهای مخصوص برای جلوگیری از تابش مستقیم نور آفتاب برای آنها پیش بینی شود. باید توجه داشت که از ازدیاد فشار که در اثر گرما حادث می‌شود در استوانه‌های محتوی گاز مایع از قبیل بوتان، پروپان و دی اکسید کربن به مراتب بیش از استوانه‌های محتوی اکسیژن یا ازت که در حالت گازی پر شده اند می‌باشد.

2- به کسانی که استوانه‌های گاز مایع را مورد استفاده قرار می‌دهند باید متذکر شد این استوانه‌ها را فقط در حالت عمودی می‌توان مورد استفاده قرار داد و هرگاه در هنگام استفاده نشت گاز مشاهده شد نباید دست به هیچ عملی بزنند بلکه باید استوانه را به نقطه بی خطر و مطمئنی ببرند و سرپرست مسئول را مطلع سازند. سرپرست مسئول دستورات صریح برای اقدامی‌که باید اعمال شود خواهد داد.

3- استوانه‌های حاوی بوتان و پروپان را تا آنجا که ممکن است باید از شعله روباز دور نگهداشت و به هیچ وجه نبایستی در مجاورت مواد داغ آنها را قرار داد.

4- بوتان و پروپان مایع شده را نباید در محوطه‌های محصور و سربسته برای مصارف جوشکاری و برشکاری مورد استفاده قرار داد مگر آنکه انجام کار خارج از محوطه ذکر شده مقدور نباشد. در چنین مواردی می‌توان بوتان مایع شده و یا استیلن استعمال کرد مشروط بر اینکه دستگاه تهویه ای با قدرت جریان هوای حداقل 33 مترمکعب در دقیقه نصب شده باشد.

5- تنظیم کننده‌های نوع چپ گرد که به رنگ قرمز مشخص شده باشند فقط در نقاطی که در دسترس است مورد استفاده قرار گیرند. این تنظیم کننده‌ها را باید در هنگامی‌که استوانه‌ها مورد استفاده نیست در سر استوانه پیچ کرد.

6- قبل از پر کردن استوانه‌ها باید آنها را از نقطه نظر عیب و نقص بازدید نمود. هر استوانه ای که ظاهراً سالم به نظر نرسد باید از سرویس خارج شود و به اداره صادر کننده جهت تعمیر فرستاده شود قبل از صدور مجدد استوانه باید طبق آیین نامه مقررات بازرسی آزمایش شده باشد.

7- فقط استوانه‌هایی که دارای لوازم و ابزار مناسب می‌باشند باید برای پر کردن پذیرفته شوند و این نوع استوانه‌ها بایستی شماره ردیف و تاریخ آزمایش داشته باشند. استوانه‌هایی که فاقد شماره ردیف و تاریخ آزمایش می‌باشند نباید برای پر کردن پذیرفته شوند.

8- حتی الامکان باید از حمل و نقل استوانه‌های حاوی گاز مایع در روزهای گرم تابستان خودداری شود.

9- در تابستان استوانه‌های حاوی گاز مایع را باید یک دهم کمتر از ظرفیت واقعی آنها پر نمود.

10- قبل از پر کردن استوانه‌ها ترازو را باید قبلاً برحسب وزن استوانه خالی تنظیم نمود چه معمولاً وزن استوانه‌ها متفاوت است.

11- ترازوها را باید به طور منظم از نقطه نظر دقت و حصول اطمینان سنجش وزن و آزمایش نمود.

12- برای آنکه استوانه زیادتر از ظرفیت پر نشود عمل پر کردن باید به طریق خودکار در هنگامی‌که میزان معین مایع در استوانه وارد شد متوقف گردد.

13- استوانه‌ها را باید تا میزان تصویب شده ای پر نمود و برای انبساط مایع در اثر حرارت جای خالی باقی گذاشت.

14- پس از آنکه لوله جریان گاز مایع را از استوانه قطع کردند استوانه پر شده را باید مجدداً وزن کرد تا اشتباهی که در هنگام وزن کردن با لوله متصل ممکن است رخ داده باشد اصلاح گردد.

15- میزان گاز مایع شده که فوق ظرفیت وزنی استوانه در آن پر شده باید توسط مسئولی که برای این منظور مامور شده است خالی گردد. این شخص استوانه را با روش تصویب شده ای در مکان بی خطری که دور از دستگاه گاز پرکنی باشد خالی خواهد کرد.

16- پس از پر کردن استوانه‌ها برای آنکه هرگونه نشتی از شیر و یا پیچ‌ها معلوم شود باید با استعمال آب آزمایش به عمل آید تا بدین ترتیب از ضایع شدن گاز و خطرات دیگر جلوگیری شود. پس از آزمایش کلاهک ایمنی را باید به استوانه پیچ نمود تا در اثر حمل و نقل صدمه به شیر استوانه وارد نشود.

17- استوانه‌های پر شده را باید مرتب و در حالت عمودی در انبار جای داد تا از بروز حوادثی که در اثر حمل و نقل صدمه به شیر استوانه وارد نشود.

18- تا آنجا که ممکن است استوانه‌ها را باید در هوای آزاد پر و انبار نمود و روی آنها را پوشاند تا از تابش نور آفتاب مصون بمانند.